Lăng nghe tích cực: Kỹ năng quan trọng trong tham vấn
1. Khái Niệm Lắng Nghe
Lắng nghe không chỉ là một hành động tiếp nhận âm thanh, mà còn là nghệ thuật thấu hiểu và kết nối. Trong tham vấn tâm lý, lắng nghe tích cực giúp nhà tham vấn không chỉ nghe bằng tai mà còn cảm nhận bằng trái tim, đồng thời phản hồi một cách tinh tế để thân chủ cảm thấy an toàn, được tôn trọng và sẵn sàng mở lòng.
Lắng nghe là khả năng quan trọng trong giao tiếp, giúp chúng ta hiểu rõ đối phương và tạo ra mối quan hệ gắn kết. Theo Từ điển Tiếng Việt, lắng nghe được định nghĩa là “tập trung để thu nhận cho được âm thanh”. Tuy nhiên, trong giao tiếp, lắng nghe không chỉ là hành động tiếp nhận thông tin mà còn là quá trình tâm lý phức tạp, giúp hiểu và đồng cảm.
Theo E.D. Neukrug, lắng nghe hiệu quả giống như một mặt hồ tĩnh lặng, nơi những gợn sóng nhỏ từ những lời nói sẽ tan biến dần dà. Khi một nhà tham vấn lắng nghe thật sự, họ không chỉ nghe bằng tai mà còn bằng trái tim và tâm trí.
Xem chi tiết
Sức mạnh của lắng nghe trong tham vấn
Lắng nghe tích cực là chìa khóa mở ra thế giới nội tâm của thân chủ. Khi thực hành kỹ năng này, nhà tham vấn không chỉ tiếp nhận thông tin mà còn nhận diện sắc thái cảm xúc, suy nghĩ ẩn giấu đằng sau từng lời nói. Việc lắng nghe đúng cách giúp loại bỏ các rào cản giao tiếp, xây dựng lòng tin và hướng thân chủ đến sự nhận thức sâu sắc hơn về chính mình.
II. Yếu Tố Của Lắng Nghe Tích Cực
2.1. Đồng Điệu Trong Ngôn Ngữ Cơ Thể
- Ánh mắt tập trung, gật đầu nhẹ, biểu cảm gương mặt phù hợp tạo sự kết nối.
- Duy trì tư thế mở, tránh khoanh tay hay thể hiện thái độ xa cách.
- Giữ tinh thần thư giãn, đồng hành cùng cảm xúc của thân chủ.
2.2. Khích Lệ Bằng Câu Trả Lời Tinh Tế
- Sử dụng những từ ngữ khuyến khích như “Tôi hiểu”, “Hãy tiếp tục đi”, “Bạn có thể nói thêm không?”.
- Tránh cắt ngang hoặc thể hiện sự vội vàng, thiếu kiên nhẫn.
2.3. Nhấn Mạnh Và Ghi Nhận
- Nhắc lại những điểm quan trọng để xác nhận sự hiểu biết.
- Dùng giọng nói ấm áp, phù hợp để thể hiện sự đồng cảm.
2.4. Phản Hồi Có Chiều Sâu
- Lặp lại hoặc diễn giải lại nội dung thân chủ chia sẻ để thể hiện sự quan tâm.
- Hạn chế áp đặt suy nghĩ cá nhân hay đưa ra lời khuyên vội vã.
2.5. Nhận Biết Những Khoảng Lặng
- Quan sát những điểm chưa rõ ràng hoặc sự ngập ngừng trong lời nói.
- Đặt câu hỏi mở giúp thân chủ làm rõ suy nghĩ của mình.
2.6. Kỹ Năng Tóm Tắt Hiệu Quả
- Tổng hợp lại các ý chính để thân chủ nhìn nhận vấn đề rõ ràng hơn.
- Giúp thân chủ nhận thức và định hướng được bước tiếp theo.
Xem thêm: Kỹ năng thấu hiểu
III. Rèn Luyện Kỹ Năng Lắng Nghe
3.1. Đặt Câu Hỏi Mở Đúng Lúc
- Hướng cuộc trò chuyện đi sâu vào vấn đề bằng những câu hỏi phù hợp.
- Tránh câu hỏi đóng khiến thân chủ trả lời ngắn gọn, hạn chế chia sẻ.
Ví dụ:
✅ “Bạn có thể chia sẻ thêm về cảm xúc của mình trong tình huống đó không?”
✅ “Điều gì khiến bạn cảm thấy như vậy?”
❌ “Bạn có buồn không?”
3.2. Biểu Cảm Phi Ngôn Ngữ Thuyết Phục
- Ánh mắt chân thành, gật đầu nhẹ, cử chỉ động viên giúp thân chủ cảm thấy được quan tâm.
- Tránh những hành động gây phân tán sự chú ý hoặc thể hiện thái độ thờ ơ.
3.3. Phản Hồi Cảm Xúc Một Cách Đúng Đắn
- Nhận diện và xác nhận cảm xúc thực sự của thân chủ.
- Tránh đánh giá hay áp đặt cảm xúc cá nhân.
Ví dụ:
✅ “Dường như bạn đang cảm thấy áp lực với công việc hiện tại.”
✅ “Tôi nghe bạn nói rằng bạn lo lắng về tương lai, có đúng không?”
❌ “Bạn đừng lo lắng nữa, chuyện này không đáng để bận tâm đâu.”
3.4. Tóm Lược Một Cách Khéo Léo
- Hệ thống hóa ý chính giúp thân chủ thấy rõ vấn đề của mình.
- Đặt câu hỏi mở để khuyến khích thân chủ khám phá thêm cảm xúc.
IV. Kết Luận
Lắng nghe tích cực không chỉ là một kỹ năng mà còn là nghệ thuật đồng cảm, giúp nhà tham vấn tạo dựng mối quan hệ bền vững với thân chủ. Khi được lắng nghe thực sự, thân chủ sẽ cảm thấy an toàn, sẵn sàng chia sẻ và tự tìm ra hướng giải quyết cho vấn đề của mình. Để đạt được điều này, nhà tham vấn cần kiên trì luyện tập và nâng cao khả năng thấu cảm, từ đó mang lại giá trị thực sự cho mỗi cuộc trò chuyện.
Lắng nghe tích cực không đơn thuần là tiếp nhận thông tin, mà còn là chiếc cầu nối giúp người tham vấn và thân chủ đồng hành trên hành trình tìm kiếm sự thấu hiểu và trưởng thành.
1. Adler, R. B., & Rodman, G. (2006). Understanding Human Communication. Oxford University Press.
2. Brownell, J. (2012). Listening: Attitudes, Principles, and Skills (5th Edition). Pearson Education.
6. DeVito, J. A. (2019). The Interpersonal Communication Book. Pearson.
7. Geldard, K., & Geldard, D. (2016). Basic Personal Counselling: A Training Manual for Counsellors. Cengage Learning.
Post Comment