Giấc mơ G. William Domhoff, Giấc mơ, giải mã giấc mơ, quan hệ xã hội huytamly 25/08/2025 0 Comments

Giấc mơ, quan hệ xã hội và sự bận tâm cá nhân – G. William Domhoff

195

Nội dung

Giấc mơ phản ánh mô hình quan hệ xã hội và mối quan tâm của người mơ

G. William Domhoff

Nhà nghiên cứu G. William Domhoff cho rằng nội dung giấc mơ phần lớn là sự tiếp nối của cuộc sống tỉnh, phản ánh những mối quan hệ xã hội và mối bận tâm cá nhân quan trọng nhất của người mơ. Ông phát triển một “thuyết nhận thức-thần kinh” về giấc mơ, coi giấc mơ như một dạng tư duy lang thang (mind-wandering) được tăng cường khi ngủ, trong đó não bộ mô phỏng lại những trải nghiệm đời sống của chính người mơ.

Cụ thể, Domhoff nhận thấy 70-80% nội dung giấc mơ là các “mối bận tâm cá nhân” được kịch hóa, tức là những suy nghĩ, lo lắng hoặc quan hệ gần gũi vốn ám ảnh người mơ trong đời thực, bao gồm cả các mối lo dai dẳng về quá khứ, hiện tại hoặc tương lai. Như Domhoff nói:

“Trên khắp thế giới, giấc mơ chủ yếu xoay quanh những mối quan tâm cá nhân, thường là các cảnh tượng tái hiện sinh động các mối bận tâm quan trọng của người mơ về quá khứ, hiện tại và tương lai”.

Một đặc điểm nổi bật trong nghiên cứu của Domhoff là tính xã hội trong giấc mơ. Hầu hết giấc mơ đều có sự xuất hiện của những người khác ngoài bản thân người mơ; các nghiên cứu định lượng cho thấy gần như 95% giấc mơ có ít nhất một nhân vật khác xuất hiện (Domhoff, 2005).

Đáng chú ý, phần lớn các nhân vật trong mơ là người quen của người mơ ngoài đời thực (bạn bè, người thân, đồng nghiệp…), chứ không phải người lạ ngẫu nhiên. Điều này nghĩa là bộ não thường “diễn lại” những mô hình quan hệ xã hội quen thuộc khi mơ. Domhoff khẳng định: “Giấc mơ thể hiện cách chúng ta quan niệm về bản thân mình và về những người gần gũi với ta”.

Thậm chí, ông cho biết nếu thu thập khoảng 100 giấc mơ của một người và phân tích cách người đó tương tác với cha mẹ, anh chị em, bạn bè trong mơ, ta có thể dự đoán khá chính xác kiểu quan hệ của họ ngoài đời. Nói cách khác, mô hình ứng xử xã hội trong mơ phản chiếu mô hình quan hệ đời thực của chính người nằm mơ. Domhoff và các cộng sự cũng nhận thấy những chủ đề xuất hiện thường xuyên trong mơ thường tương ứng với mức độ đậm sâu của mối bận tâm đó trong đời sống thức của người mơ.

Ví dụ, ai thường xuyên mơ về một vấn đề hay một người nào đó thì nhiều khả năng ngoài đời họ đang suy nghĩ hoặc cảm xúc mạnh về đối tượng ấy.

Một luận điểm quan trọng khác của Domhoff là ông bác bỏ quan niệm cho rằng giấc mơ có chức năng tiến hóa đặc biệt hay mang thông điệp siêu nhiên nào đó. Theo ông, giấc mơ không có giá trị thích nghi cụ thể nào về mặt tiến hóa, mà chỉ là sản phẩm phụ ngẫu nhiên của bộ não khi ngủ, dựa trên những khả năng nhận thức phát triển lúc thức (Domhoff & Schneider, 2018). Domhoff ví giấc mơ như một kiểu “suy nghĩ tùy hứng” khi não bộ không còn nhận thông tin bên ngoài và để mặc trí tưởng tượng tự do hoạt.

Ông bày tỏ:

“Tôi chưa thấy bằng chứng nào thuyết phục rằng giấc mơ có một chức năng hay mục đích nhất định. Chúng có lẽ chỉ là hệ quả tình cờ từ tiến hóa của giấc ngủ và năng lực nhận thức của loài người”.

Do đó, ông cũng rất hoài nghi các cách giải mộng mang tính huyền bí hay biểu tượng cường điệu. Thay vào đó, Domhoff nhấn mạnh tính thực tiễn: giấc mơ giúp chúng ta hiểu thêm về bản thân vì chúng phơi bày những gì tâm trí ta đang bận tâm, đặc biệt liên quan đến những mối quan hệ và cảm xúc cá nhân.

Mơ thấy “người cũ” góc nhìn từ lý thuyết của Domhoff

Dựa trên những khái niệm trên, trường hợp một người thường mơ thấy người quen cũ, “người cũ” (ví dụ: người yêu cũ, bạn bè cũ) có thể được giải thích là do những người này vẫn còn hiện diện trong đời sống tâm trí của người mơ như một mối bận tâm dai dẳng.

Theo Domhoff, việc các gương mặt quen thuộc từ quá khứ xuất hiện trong mơ hoàn toàn phản ánh ký ức và cảm xúc còn sót lại của người mơ về họ, hơn là báo hiệu điều gì siêu nhiên.

Ông từng chỉ ra rằng ngay cả những người thân đã qua đời cũng thường lặp đi lặp lại trong giấc mơ của một người suốt nhiều năm. Điều đó cho thấy tâm trí ta có thể giữ lại hình ảnh của những người từng gắn bó sâu sắc, và tiếp tục “mô phỏng” tương tác với họ trong mơ, mặc dù ngoài đời họ đã xa cách hoặc không còn bên ta. Giấc mơ như vậy là một cách bộ não diễn lại các quan hệ cũ, có thể là để người mơ quen dần với thực tế mất mát, hoặc đơn giản chỉ vì mối quan hệ đó từng rất quan trọng nên não vẫn chưa “buông bỏ” hẳn.

Vì thế, khi bạn mơ thấy một người quen cũ, khả năng cao là do chính bạn đang nhớ hoặc vẫn còn vương vấn điều gì liên quan đến họ ở mức độ vô thức. Domhoff nhấn mạnh rằng giấc mơ xuất phát từ tâm trí của người mơ, nên nội dung giấc mơ chủ yếu nói lên suy nghĩ và cảm xúc của bản thân người mơ, chứ không phải của người xuất hiện trong mơ.

Nói một cách đơn giản, mơ thấy người cũ thường phản ánh bạn vẫn còn nghĩ về họ, chứ không thể hiện việc “người đó đang nhớ bạn”. Hiện không có bằng chứng khoa học nào cho thấy việc ai đó nhớ bạn sẽ “gửi tín hiệu” để bạn nằm mơ thấy họ đó thuộc về lĩnh vực tâm linh hay trùng hợp ngẫu nhiên hơn là cơ chế tâm lý được công nhận.

Tương tự, giấc mơ cũng không phải là dấu hiệu ký ức đang bị xóa đi. Trái lại, việc hình ảnh người đó xuất hiện cho thấy bộ não bạn vẫn lưu giữ và đang xử lý những ký ức, cảm xúc về họ. Domhoff từng lưu ý rằng mức độ thường xuyên của chủ thể nào đó trong mơ tương ứng với cường độ mối bận tâm về chủ thể đó khi thức.

Do vậy, nếu bạn càng mơ nhiều về một người cũ, điều đó hàm ý rằng người đó từng có ảnh hưởng lớn và tâm trí bạn vẫn đang cân nhắc, giải quyết ảnh hưởng ấy. Ngược lại, theo thời gian khi tình cảm và ký ức phai nhạt dần, tần suất mơ về người đó có thể giảm đi.

Tóm lại, dưới lăng kính của Domhoff, giấc mơ về “người cũ” chủ yếu phản ánh thế giới nội tâm của chính người mơ. Đó là sự mô phỏng những mối quan hệ và cảm xúc đã ăn sâu trong ký ức họ, thể hiện rằng bản thân người mơ đang xử lý những dư âm còn lại của mối quan hệ đó.

Nó không nhất thiết có nghĩa là bạn vẫn còn yêu hay “nhớ” người đó một cách có ý thức, mà có thể chỉ là những ký ức và cảm xúc vô thức chưa được giải quyết hoàn toàn. Đồng thời, cũng không có cơ sở khoa học để cho rằng giấc mơ này là thông điệp từ người kia (rằng họ đang nhớ bạn), hay dấu hiệu bộ não đang xóa ký ức. Nếu bạn nghĩ họ đang nhớ bạn thì có lẽ bạn chưa buông bỏ được quá khứ và tập trung ở hiện tại.

Theo Domhoff, cách hiểu hợp lý nhất là: giấc mơ đó xuất phát từ chính tâm trí và mối bận tâm của bạn về người ấy. Việc bạn tự hỏi “Mình nhớ họ, hay họ nhớ mình, hay ký ức đang bị xóa đi?” là hoàn toàn tự nhiên, nhưng từ góc độ khoa học về giấc mơ, câu trả lời nằm ở chính bạn rằng não bộ bạn vẫn đang diễn lại những cảm xúc, quan hệ xã hội gắn liền với người đó, cho đến khi thời gian và nhận thức làm phai nhòa dần ảnh hưởng của họ trong cuộc sống của bạn.